Wednesday, 31 August 2016

കള്ളും കടലും ചേർന്ന്...

വൈകിയാണ് കടൽത്തീരത്തുള്ള ആ കള്ളുഷാപ്പിൽ ഞങ്ങളെത്തിയത്. തണുപ്പിച്ച കള്ളും പുഴുങ്ങിയ കപ്പയും നല്ല എരിവുള്ള മീൻകറിയും എല്ലാ കള്ളുഷാപ്പിലുമെന്നതുപോലെ അവിടെയും കിട്ടിയിരുന്നു. ഒരുപാട് സമയം അവിടെയിരുന്നു കള്ളുകുടിച്ചു. കുറച്ചുമാറി, കരിങ്കല്ല് നിരത്തിവിരിച്ച കടൽഭിത്തിയിൽ തിരമാലകൾ വന്നടിച്ച് ചിതറുന്ന ശബ്ദത്തിലൂടെ, മൂവന്തി അതിവേഗം രാത്രിയിലേയ്ക്ക് ചേക്കേറി. കള്ളുഷാപ്പിന്റെ ചെറിയ ജാലകപ്പഴുതിലൂടെ ആഴക്കടലിന്റെ വിദൂരകാളിമയിൽ ചില വെട്ടങ്ങൾ മിന്നിമറയുന്നതുകാണാം. മീൻപിടുത്തക്കാരുടെ ബോട്ടിലേതാവാം, ഒരു കപ്പൽ കടന്നുപോകുന്നതാവാം...

പിന്നീട് ആ പാറകളുടെ മുകളിൽ കയറി ഞങ്ങൾ മലർന്നുകിടന്നു. ആകാശത്ത് നക്ഷത്രങ്ങളുണ്ട്, മേഘങ്ങളുമുണ്ട്. ഒരു ചീന്ത് ചന്ദ്രൻ മേഘക്കീറുകളുടെ അരികുകളിൽ വെള്ളിത്തൊങ്ങൽ പിടിപ്പിക്കുന്നുണ്ട്...


അപ്പോൾ നേർത്ത ശബ്ദത്തിൽ എവിടെ നിന്നോ ഒരു താരാട്ട് പാട്ടിന്റെ അലകൾ തിരയുടെ സംഗീതത്തിനോട് ലയിച്ച് കേൾക്കുന്നതു പോലെ... തിരയുടെ ശബ്ദം ഉയരുമ്പോൾ പാട്ട് മുറിഞ്ഞുപോകും...

ചെവിവട്ടംപിടിച്ച്, ഒരു സ്വപ്നാടനത്തിലെന്നോണം ഞാൻ പാറപ്പുറത്തുകൂടി ആ പാട്ടിന്റെ വഴിയേ നടന്നു... ഇരുഭാഗത്തും ഉയരത്തിൽ വളർന്നു നിൽക്കുന്ന തെങ്ങുകൾക്കിടയിലൂടെ നീളുന്ന ഒരു മണലിടവഴിയിലേക്ക് ഞാൻ ഇറങ്ങി. ഇപ്പോൾ ആ പാട്ട് കുറച്ചുകൂടി വ്യക്തമായി കേൾക്കാം. അല്പദൂരം നടന്നപ്പോൾ ഏതാനും കുടിലുകളിലെ ജാലകവെട്ടങ്ങൾ കാണായി. അതിലൊരു ഭവനത്തിന്റെ മുറ്റത്ത് അരണ്ടവെട്ടത്തിൽ ഒരു സ്ത്രീ പുറത്തേയ്ക്കു നോക്കിയിരിക്കുന്നു. അവരാണ് ആ താരാട്ടുപാട്ട് പാടുന്നതെന്നു തോന്നി. എന്നാൽ അവരുടെ അടുത്ത് തൊട്ടിലോ തൊട്ടിലിൽ പാട്ടുകേട്ടുറങ്ങുന്ന കുട്ടിയോ ഒന്നുമുണ്ടായിരുന്നില്ല . അവർ തന്നെയാണോ പാടുന്നത്..,? അരണ്ടവെട്ടത്തിൽ അവരുടെ മുഖം അവ്യക്തമായിരുന്നു...

അപ്പോൾ ഒരു പട്ടികുരച്ചു. താരാട്ടുപാട്ട് നിന്നു, വേറേതോ സ്ത്രീയുടെ പരുഷശബ്ദം മറ്റൊരു ഭാഗത്തു നിന്നും കേട്ടു; ആരാ അവിടെ...?

ഞാൻ വേഗം തിരിച്ചുനടന്നു. പൂർവ്വസ്ഥാനത്ത് വന്ന് വീണ്ടും ആകാശം നോക്കി മലർന്നുകടന്നു. അല്പം കഴിഞ്ഞപ്പോൾ ആ താരാട്ടു പാട്ടിന്റെ വീചികൾ വീണ്ടും എത്തുകയായി. അന്നേരം എനിക്ക് ആകാശം ചലിക്കുന്നതായി തോന്നി. നക്ഷത്രങ്ങൾ ഒരിടത്ത് നിന്ന് മറ്റൊരു ഭാഗത്തേയ്ക്കും തിരിച്ചും ഊഞ്ഞാലാടുന്നു. ഞാൻ അപ്പോൾ ഒരു തൊട്ടിലിലായിരുന്നു...

പിറ്റേന്ന് അവിടുത്തുകാരനായ കൂട്ടുകാരനോട് ഇത് പറഞ്ഞപ്പോൾ അവനൊന്ന് ഞെട്ടി; അയ്യോ, അതാ വാറ്റുകാരൻ പുണ്യാളൻ അന്തോണിയുടെ കോളനിയാ... ഭാഗ്യം നീ കയ്യും കാലുമൊക്കെയായിട്ട് ഇവിടിരിക്കുന്നത്...

൦൦

Monday, 1 August 2016

പരിസ്ഥിതിയുടെ പറമ്പ്...

കടൽത്തീരത്ത് നിന്നും അധികം ദൂരെയല്ലാത്തതിനാൽ, വീട് മണൽപ്പുറത്തായിരുന്നു. അർത്ഥമരുഭൂമി സമാനമായിരുന്നു ചുറ്റുമുള്ള പ്രദേശം. തെങ്ങും പറങ്കിയുമായിരുന്നു പ്രധാനമായും വളർന്നിരുന്നത്. നാട്ടിലെ ഒരുപാട് പ്രദേശങ്ങൾ പഞ്ചാര മണൽപ്പുറങ്ങളായി തരിശായി കിടന്നിരുന്നു. എങ്കിലും ഞങ്ങളുടെ പറമ്പ് അത്രയ്ക്ക് ഹരിതമുക്തമായിരുന്നില്ല. തെങ്ങും പറങ്കിയും കൂടാതെ മറ്റു ചില വൃക്ഷങ്ങൾ കൂടി വളർത്തി വലുതാക്കാൻ അമ്മ ബുദ്ധിമുട്ടിയിരുന്നു. മാവും, പേരയും, ആത്തിയും, നാരകവും, വാഴയും തുടങ്ങിയ ഫലവൃക്ഷങ്ങൾ കൂടാതെ പുന്ന, മഞ്ഞണാത്തി, കാറ്റാടി, കൊന്ന വേപ്പ് എന്നുതുടങ്ങി പേരറിഞ്ഞുകൂടാത്തതുമായ പലതരം ഫലരഹിതവൃക്ഷങ്ങളും പറമ്പിലുണ്ടായിരുന്നു.

വീട്ടുമുറ്റത്തെ ലില്ലി
മറ്റൊരു വിഭാഗം, ചെടികളായിരുന്നു. ചെമ്പരത്തി, പിച്ചി, ലില്ലി, വർണ്ണവൈവിദ്ധ്യമുള്ള ഇലച്ചെടികൾ... പുരോഹിതനായ മാതൃസഹോദരൻ എവിടെ നിന്നോ കൊണ്ടുവന്നു തന്ന 'ക്രിസ്തുമസ് ചെടി' എന്ന് വിളിച്ചിരുന്ന ഒരു ചെറുമരം, അത് സമ്മാനിച്ച ആളും വളർത്തിയ അമ്മയും മാതൃസഹോദരിയും ഒക്കെ അരങ്ങൊഴിഞ്ഞിട്ടും, ഇന്നും വീട്ടുമുറ്റത്തുണ്ട്. ഡിസംബർ കാലത്ത് ഇളം വയലറ്റ് നിറത്തിൽ പൂവിടുന്ന ഈ മരം വേറെവിടെയും കണ്ടിട്ടില്ല. ഓർമ്മയിൽ നിന്നും ഒരിക്കലും മാഞ്ഞുപോവാത്ത മറ്റൊരു ചെടി എന്റെ കിടപ്പുമുറിയുടെ ജനാലയ്ക്കൽ വളർന്നു പന്തലിച്ചു നിന്നിരുന്ന ഒരു ബൊഗൈൻവില്ലയാണ്. കാല്പനിക കൗമാരത്തിൽ ആ ചുമപ്പ് കടലാസു പൂവുകൾ മനസ്സിൽ വരഞ്ഞ നിറം അതിന്റെ മരണത്തോടെ ജീവിതത്തിൽ നിന്നുംകൂടി അപ്രത്യക്ഷമായി...

ക്രിസ്തുമസ് മരം
ഇങ്ങനെ പറമ്പിൽ മരങ്ങൾ അധികരിച്ചപ്പോൾ, അവയ്ക്കിടാറുള്ള വളങ്ങളുടെ സ്പർശം കൊണ്ടും, രൂക്ഷമായ വേനൽക്കാലങ്ങളെ കവച്ചുകടക്കാൻ കുഴൽക്കിണറിൽ നിന്നും ദിനേന തേവിക്കൊടുക്കുന്ന ജലസ്പർശം കൊണ്ടും പഞ്ചാരമണപ്പുറം അപ്രത്യക്ഷമായി. അവിടെ സജീവമായ അടിക്കാടുണ്ടായി. പലതരം പുല്ലും കുറ്റിച്ചെടികളും കളവളർന്നു. ഇപ്പോൾ വീട്ടിലേയ്ക്ക് റോഡ് എത്തുന്ന മുൻവശം ഒഴിവാക്കി നിർത്തിയാൽ ബാക്കി ഭാഗമൊക്കെ അർത്ഥവനഭൂമി സമാനമായി അനുഭപ്പെടും. പ്രഭാതങ്ങളിൽ പുൽപ്രതലം ശലഭമുഖരിതമാണ്. നടക്കുമ്പോൾ മുട്ടോളം കുറ്റിച്ചെടികളും അവയുടെ പുഷ്പാലോകവും കാലിൽ ഉരസും...

ശലഭലോകം
മുൻപും പറമ്പിൽ കിളികൾ യഥേഷ്ടം വന്നിരുന്നു. പൂക്കിലകിളികൾ, ഉപ്പൻ (ചെമ്പോത്ത്), കാക്റാട്ടി (കാക്കത്തമ്പുരാട്ടി), തത്ത, പ്രാവ്, കാക്ക തുടങ്ങി പൊതുവേ എല്ലാഭാഗത്തും എത്തുന്ന പക്ഷികൾ. ഈയടുത്ത് പറമ്പിലെ പ്രകൃതി കുറച്ചുകൂടി പച്ചനിറഞ്ഞപ്പോൾ മുൻപ് ശ്രദ്ധിക്കാതിരുന്ന കുയിലിനെയും പച്ചിലക്കുടുക്കനെയും മൂങ്ങയെയും ഒക്കെ കാണാൻ കിട്ടുന്നുണ്ടായിരുന്നു. പറമ്പിന്റെ പിന്നാമ്പുറങ്ങളിൽ നടക്കുമ്പോൾ ഈ ഭാഗത്ത് തീരെ ഇല്ലാതിരുന്ന കൊക്ക് മാതിരിയുള്ള ശുദ്ധജല സാമീപ്യം ആഗ്രഹിക്കുന്ന കിളികളെയും കണ്ടു. പറമ്പിലെ പക്ഷിബാഹുല്യം സന്തോഷിപ്പിക്കേണ്ടതാണ്. പക്ഷെ അങ്ങനെയല്ല എന്ന് തോന്നാൻ കാരണമുണ്ട്; ഏറ്റവും അഭികാമ്യമായ ആവാസവ്യവസ്ഥയുടെ നഷ്ടത്തിൽ മറ്റിടങ്ങളിലേക്ക് കൂടേറേണ്ടി വരുന്ന കിളികൾ നല്ല ലക്ഷണമല്ലത്രേ...

പറമ്പിലെ മൂങ്ങ
കഴിഞ്ഞ ദിവസം, പ്രകൃതി, പരിസ്ഥിതി, പരിസ്ഥിതിവാദം, പരിസ്ഥിതി മൗലികവാദം തുടങ്ങിയ സംജ്ഞകൾ കടന്നുവരുന്ന ചില കുറിപ്പുകൾ വായിക്കുമ്പോൾ ഞാൻ വീട്ടിലെ പറമ്പും അവിടെ സംവത്സരങ്ങളുടെ ഋതുവിലൂടെ സംക്രമിച്ചുവന്ന പാരിസ്ഥിതിക വ്യതിയാനങ്ങളും ഓർക്കുകയായിരുന്നു. ഒരിക്കൽ തരിശായിരുന്ന ഭൂമിയാണ് അമ്മയും പിന്നീട് ഇപ്പോൾ സഹോദരിയും ഭർത്താവും ഒക്കെ ചേർന്ന് കുറച്ചേറെ പച്ചപടർന്ന ഭൂമിയാക്കി മാറ്റിയിരിക്കുന്നത്. പൊതുവേ പാരിസ്ഥിതികമായ അശുഭതകൾ പടരുമ്പോൾ, എന്തായിരിക്കാം ഇത്തരത്തിൽ പച്ചപിടിക്കുന്ന ചെറുപറമ്പുകളുടെ പാരിസ്ഥിതിക മൂല്യം?!

ചെമ്പരത്തി
പരിസ്ഥിതിവാദവും പരിസ്ഥിതി മൗലികവാദവും തമ്മിലുള്ള വേർതിരിവ് കാര്യമായി നിർവ്വചിക്കപ്പെട്ടിട്ടില്ല. ഏറെക്കൂറെ ഇത് രണ്ടും ഒന്നു തന്നെയാണ്. പരിസ്ഥിതി പ്രവർത്തകർ പരിസ്ഥിതിവാദമെന്ന നിലയ്ക്ക് ഉയർത്തുന്ന സംഗതികൾ തന്നെയാണ് വികസനവാദികളുടെ നോട്ടത്തിൽ മൗലികവാദമായി പരിണമിക്കുന്നത്. കാഴ്ചപ്പാടുകളുടെ വ്യത്യാസമാണത്. ഏതെങ്കിലും തരത്തിലുള്ള സമവായത്തിൽ എളുപ്പം എത്തപ്പെടാൻ സാധിക്കുന്ന വീക്ഷണകോണുകളുമല്ല ഇവ. ഏറെക്കൂറെ പൂർണ്ണമായും വ്യവസ്ഥാപിതവത്കരിക്കപ്പെട്ട ഈ രണ്ടു ധാരകളുടെയും വൈരുദ്ധ്യം തുടരുകതന്നെ ചെയ്യും എന്ന് കരുതാനേ കാരണമുള്ളൂ.

മുറ്റത്തെ ജൈവലോകം
ആശയങ്ങളുടെ വ്യവസ്ഥാപിതവത്കരണം നൽകുന്ന ഒരു കംഫർട്ട് സോണുണ്ട്. മറ്റൊരു തരത്തിൽ പറഞ്ഞാൽ ഏതാശയവും അതിന്റെ കംഫർട്ട് സോൺ കണ്ടെത്തുമ്പോഴാണ് വ്യവസ്ഥാപിതമാവുക. ഉദാഹരണത്തിന് പഴയ വൈദ്യുതിമന്ത്രി എ. കെ. ബാലനെ നോക്കുക. നല്ല മന്ത്രിയായിരുന്നു. അദ്ദേഹത്തിന്റെ കാലത്ത് കറന്റ് കട്ട്, വൈദ്യുതി വിലവർദ്ധന ഒന്നുമുണ്ടായിരുന്നില്ല. കൃത്യമായ വികസനവീക്ഷണം അദ്ദേഹത്തിനുണ്ടായിരുന്നു. നഗരവത്കൃത വികസനത്തിന് വൈദ്യതി അത്യന്താപേക്ഷിതമാണ്. വികസനത്തിനനുസൃതമായി കൂടുതൽ ഉൽപാദനം ആവശ്യമാണ്. അതിന് പാത്രക്കടവും അതിരപ്പിള്ളിയും ജലവൈദ്യുത പദ്ധതികളാവണം. സന്ദേഹങ്ങളൊന്നുമില്ലാത്ത വളരെ ലളിതമായ സമവാക്യമാണത്.

മറുപുറത്ത് പരിസ്ഥിതിപ്രവർത്തകനായ ഹരീഷ് വാസുദേവൻ എന്ന ചെറുപ്പക്കാരനെ നോക്കുക. അദ്ദേഹം ഇത്തരം പ്രശനങ്ങളിൽ ഇടപെട്ട് ടെലിവിഷൻ ചർച്ചകളിൽ സംസാരിക്കുന്നത് കണ്ടിട്ടുണ്ട്. ലോപമായ പദാവലികളുപയോഗിച്ച് ഭർസനസമാനമാണ് ഭാഷണം. തോക്കു കിട്ടിയാൽ എല്ലാവരെയും വെടിവച്ചുകൊല്ലും എന്നു തോന്നിക്കുന്ന ആംഗ്യവിക്ഷേപങ്ങളും ഭാവവിഹ്വാദികളും. ഒരു പാറയിൽ നിന്നും ഒരു കല്ല് പോലും പൊട്ടിക്കാൻ അനുവദിക്കില്ല എന്ന നേർവിപ്ലവം.

ഇത് രണ്ടും എളുപ്പവഴികളാണ് - അവിടെ സന്ദേഹങ്ങളില്ല, അന്വേഷണങ്ങളില്ല.

അതിരപ്പിള്ളി വെള്ളച്ചാട്ടം
വികസനത്തിന്റെ ആയാലും പരിസ്ഥിതിയുടെ ആയാലും വ്യവസ്ഥാപിത രാഷ്ട്രീയം പ്രധാനം തന്നെയാണ്. അതിന്റെ അവബോധങ്ങളാണ് പ്രത്യക്ഷമായ മാറ്റങ്ങൾക്ക് കാരണമാവുന്നത്. പക്ഷെ ഈ അവബോധങ്ങളിലേയ്ക്ക് നയിക്കുന്ന, അവയെ ജൈവമാക്കുന്ന, ഗോപ്യമായ ജീവിതങ്ങളും ജീവശാസ്ത്ര ധാരകളുമുണ്ട്. സമകാലിക കലുഷതകളിൽ പലപ്പോഴും അവ പൊതുസമൂഹത്തിന്റെ മുഖ്യധാരയിൽ പ്രത്യക്ഷപ്പെടുന്നില്ല. ജനസാന്ദ്രമായ അതേസമയം ഭൂമി കുറവുള്ള കേരളത്തിന്റെ സവിശേഷ സാഹചര്യത്തിൽ വികസനത്തിന്റെ ബദൽ മാതൃകകൾ അന്വേഷിക്കേണ്ട കാലം ഒരു അൻപത് വർഷം മുൻപ് കടന്നുപോയതാണ് (ഒറ്റപ്പെട്ട ബദൽ പരീക്ഷണങ്ങൾ പരിഹാസ്യവും പാർശ്വവത്കൃതവുമായി തുടരുന്നു). ഇന്നും നമ്മുടെ പൊതുബോധം ഫ്‌ളാറ്റ് എന്ന കൺസെപ്റ്റിനെ പോലും അംഗീകരിക്കുന്നില്ല. വീടും പറമ്പും എന്നത് പോയിട്ട്, കോൺക്രീറ്റ് വീടും ഇന്റർലോക് ഓടുപാകിയ പറമ്പും എന്ന നിലയ്ക്കാണ് നമ്മുടെ പൊതുബോധം വളർന്നത്.

എന്തുകൊണ്ടാണ് പ്രകൃതിയുമായി ബന്ധപ്പെട്ടു നിൽക്കുന്ന ജൈവജ്ഞാനം പൊതുസമൂഹത്തിന്റെ ബോധത്തിലേക്ക്, വികസനത്തിന്റെ ബോധം എന്ന പോലെ എത്താത്തത്. പ്രധാനമായും മനുഷ്യസഹജതയാലാണ് അത് സംഭവിക്കാത്തത്. എളുപ്പത്തിൽ ലഭ്യമാവുന്ന ജീവിതമേന്മകളും സൗകര്യങ്ങളും മനുഷ്യന്റെ സഹജവാസനയാണ്. അതിനെ നിരാകരിച്ചുകൊണ്ടുള്ള ആശയസംഹിതകൾ നിലനിൽക്കില്ല. പക്ഷേ പതുക്കെ സംക്രമിക്കാവുന്ന ഒരു അവബോധമായി പാരിസ്ഥിതിക ചിന്തകൾ സമൂഹത്തിലേക്ക് പകരാനാവുന്നത്, ഇക്കാലത്ത് പ്രബുദ്ധമായ മാധ്യമങ്ങളുടെ ഇടപെടലിലൂടെയായിരിക്കും. അത് പ്രശ്നങ്ങളെ കൂടുതൽ സങ്കീർണമാക്കുന്നു. അനിയന്ത്രിത വികസനത്തിന്റെ മൂലധനതാല്പര്യങ്ങളുള്ള വലിയ കച്ചവടസ്ഥാപനങ്ങളാണ് ഇന്ന് മുഖ്യധാരയിലെ മാധ്യമങ്ങളുടെയും മുതലാളിമാർ. അവിടെ പാരിസ്ഥിതിക അവബോധമുണ്ടാക്കുന്ന പ്രകൃതിചിന്തകളുടെ സൂക്ഷ്മമായ വിജ്ഞാനധാരകൾ നയഭാഗമായും അബോധമായ അഭിരുചിക്കേടാലും അവഗണിക്കപ്പെടുന്നു.

പർപ്പിൾ തവള (ചിത്രം കടപ്പാട്: The Wire) 
പണ്ട് വർഷകാലത്ത് വീട്ടുപടിയിൽ രാത്രിമഴ നോക്കിയിരിക്കുമ്പോൾ തവളകൾ ഒന്നിനു പിറകേ ഒന്നായി മഴനനഞ്ഞ് എങ്ങോട്ടോ പോകുന്നത് കാണാമായിരുന്നു. അവയുടെ സിംഫണിയും കേൾക്കാം. ഇന്ന് ആ വീട്ടുപടിക്കൽ മഴക്കാലരാത്രികളിൽ ചെന്നിരിക്കാൻ സാധിക്കാത്തതിനാൽ അവിടെ ഇപ്പോഴും തവളകൾ വരാറുണ്ടോ എന്നറിയില്ല. കൂടുതൽ പച്ചപടർന്ന ആ പറമ്പിൽ രാത്രികളിൽ മഴനനയാൻ തവളകൾ ഇപ്പോഴും എത്തുന്നുണ്ടാവും എന്നുതന്നെ കരുതാം.

ഹരീഷ് വാസുദേവനെ അറിയുന്നത്ര നമുക്ക് സത്യഭാമ ദാസ് ബിജു എന്ന മലയാളിയെ അറിയില്ല. ഡെൽഹി സർവ്വകലാശാലയിലെ അദ്ധ്യാപകനാണ്. ലോകമറിയുന്ന ജന്തുശാസ്ത്രജ്ഞൻ കൂടിയാണ്. അദ്ദേഹത്തിന്റെ പരീക്ഷണമേഖല തവളകളാണ്. അനേകം സ്പീഷിസുകളെ അദ്ദേഹം കണ്ടെത്തിയിട്ടുണ്ട്. അതിൽ സഹ്യമലനിരകളിൽ നിന്നും കണ്ടെത്തിയ പർപ്പിൾ ഫ്രോഗ് എന്ന അപൂർവ്വയിനം തവളയും ഉൾപ്പെടുന്നു. അദ്ദേഹത്തിന്റെ പഠനങ്ങളെ നമ്മുടെ മാധ്യമങ്ങൾ വേണ്ടരീതിയിൽ കൊണ്ടുവന്നിട്ടില്ല എന്ന് പറയുമ്പോൾ, പരിസ്ഥിതിയിൽ തവളകൾക്ക് എന്താണ് അമിതപ്രാധാന്യം എന്ന് സ്വാഭാവികമായും ചോദിക്കാം. സ്ഥൂലമായ ഹരിതരാഷ്ട്രീയം സൃഷ്ടിച്ച ഉപരിപ്ലവമായ പൊതുബോധമാണ് ആ ചോദ്യത്തിന്റെ ഉറവിടം. എന്റെ ഗൃഹാതുരത്വമാണ് വീട്ടുമുറ്റത്ത് ഇന്നും തവളകൾ എത്തുന്നുണ്ടാവാം എന്ന ആഗ്രഹം. പക്ഷേ നിലവിൽ കൂട്ടവംശനാശത്തിന്റെ വക്കിലെത്തിയിരിക്കുന്ന ഒരു ജീവിവർഗ്ഗമാണ് തവളകൾ.

പരിസ്ഥിതിയെ പ്രതി, തവളകളോളം മനുഷ്യനെ ചിലത് പഠിപ്പിക്കാൻ ഉതകുന്ന ഒരു സൂക്ഷ്മ ജീവശാസ്ത്ര സംഗതി വേറെയില്ല...!

൦൦